Για τις Παγκύπριες Εξετάσεις στα Νέα Ελληνικά

Της Ζήνας Λυσάνδρου Παναγίδη
Φιλολόγου

«Όμως, αντισταθμίζει που γράφουμε Ελληνικά».
«Έλληνες ποιητές», Κ.Μόντη

Για τον ποιητή μας Κώστα Μόντη η ελληνική γλώσσα «είναι τίτλος ευγενείας, αφού υπήρξε φορέας της υψηλής ελληνικής διανόησης, γενικά του κλασικού πνεύματος, που έχει πολιτογραφηθεί από την πολιτισμένη ανθρωπότητα». Στην ποίησή του εξυμνείται και τονίζεται ο Ελληνισμός και η ελληνική γλώσσα ως αξία σημαντική και διαχρονική. Ίσως με την ποίησή του ο Κ.Μόντης έστελλε σήματα κινδύνου στους Κυπρίους για την υποβάθμιση και την υποτίμηση που υφίσταται η ελληνική γλώσσα από τους ίδιους τους Έλληνες της Κύπρου.

Τι θα’ λεγε, όμως, σήμερα, αν έβλεπε το γενικότερο επίπεδο της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία μας; Τι θα’ λεγε αν έβλεπε ότι χρόνο με τον χρόνο τα εξεταστικά δοκίμια των Νέων Ελληνικών στις Παγκύπριες εξετάσεις υποβαθμίζονται σε τέτοιο βαθμό που νιώθουμε ότι άδικα παλεύουμε όλο τον χρόνο; Παραδείγματος χάριν, το περσινό δοκίμιο ήταν ένα μεταφρασμένο κείμενο. Χάθηκαν τα δοκίμια Ελλήνων συγγραφέων; Δόξα τω θεώ υπάρχουν αρκετοί δοκιμιογράφοι ολκής και σύγχρονοι και παλαιότεροι. Εξάλλου, εμείς όλο τον χρόνο αγωνιζόμαστε να μάθουμε στα παιδιά μας την αξία του δοκιμίου και τα χαρακτηριστικά του.

Αναντίρρητα, νιώθουμε ότι στο γλωσσικό μάθημα που είναι η κορωνίδα των μαθημάτων το επίπεδο είναι πολύ χαμηλό. Η δικαιολογία είναι ότι γράφουν όλοι το μάθημα της γλώσσας και πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας και τα παιδιά της Τεχνικής Σχολής ή του Εσπερινού, ή τα αδύνατα τμήματα, αφού το ίδιο γραπτό λειτουργεί και για απόλυση από το σχολείο και για πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο. Διερωτώμαι αν είναι τόσο δύσκολο να ετοιμάζονται την ίδια μέρα, δύο ξεχωριστά δοκίμια, ένα για τους μαθητές των Γενικών Λυκείων και ένα πιο εύκολο για τους μαθητές της Τεχνικής Σχολής και του Εσπερινού.

Η εξήγηση είναι απλή: δεν είναι δυνατόν να παλεύουν τόσοι άριστοι μαθητές για δύσκολες σχολές και το μέλλον τους να κρίνεται από κάποια θέματα εκθέσεων που μερικοί έξυπνοι τους συμβουλεύουν να τα μαθαίνουν απ’ έξω. Είναι γνωστό ότι μαθαίνουν εκθέσεις απ’ έξω οι μαθητές, ευτυχώς όχι όλοι. Μάλιστα κομπάζουν ότι θα μάθουν έναν αριθμό εκθέσεων απέξω, και ένα απ’ αυτά πιστεύουν ότι θα πέσει.

Φαίνεται ότι αυτή η μέθοδος αρέσει και σε αρκετούς γονείς, γιατί, μπαίνοντας κι αυτοί στο σκεπτικό της ήσσονος προσπάθειας-να μην κουράζονται τα παιδιά μας- βρίσκουν ότι τους βολεύει. Εξάλλου, για τα Ελληνικά πιστεύουν ότι δεν χρειάζεται να αφιερώνουν πολύ χρόνο, γι’ αυτό προτιμούν την έτοιμη γνώση, την κονσέρβα.

Υπάρχουν, όμως, παιδιά που μαθαίνουν να γράφουν εκθέσεις και είναι έτοιμα ό, τι θέμα και να μπει να γράψουν, γιατί δουλεύουν σωστά και δεν αρκούνται στην απομνημόνευση και την παπαγαλία. Συνεπώς, πρέπει οι θεματοθέτες να μη βάζουν θέματα που υπάρχουν έτοιμα, αλλά να έχουν πρωτοτυπία. Αυτό, εξάλλου, περιέχεται στο σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε στις 10 και 11 Απριλίου του 2008, για τη θεματοθέτηση στο μάθημα των Νέων Ελληνικών (Παγκύπριες Εξετάσεις), με εισηγητές τους πανεπιστημιακούς Λεωνίδα Κυριακίδη και Μαίρη Κουτσελίνη.

Ταυτόχρονα, θα ήθελα να παρατηρήσω ότι τα τελευταία χρόνια επιλέγουν συνεχώς από τους ίδιους θεματικούς κύκλους. Πέρσι, το θέμα ήταν το Φυσικό Περιβάλλον, που μπήκε ξανά δυο χρόνια πριν. Μήπως, όπως ήταν επίκαιρο πέρσι το θέμα των ακραίων καιρικών φαινομένων, δεν ήταν το ίδιο επίκαιρο και το θέμα της Ελευθερίας, της Δημοκρατίας και των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων; Οι εξεγέρσεις στις γειτονικές μας χώρες της Βορείου Αφρικής, η «Αραβική Άνοιξη», είναι ίσως το πιο συγκλονιστικό γεγονός των τελευταίων χρόνων. Το θέμα αυτό, λοιπόν, της ελευθερίας δεν ήταν θέμα σύγχρονου και επίκαιρου προβληματισμού;

Πριν από το 2005 έβαζαν θέματα και για τον Ελληνισμό και για τον κίνδυνο της καταστροφής των πολιτιστικών μας μνημείων. Από το 2005, μπήκε δυο φορές Τεχνολογία και Φυσικό Περιβάλλον, και τις άλλες φορές Παιδεία, Διαφήμιση-Καταναλωτισμός. Οι άλλοι κύκλοι σαν να μην υπάρχουν: Κύπρος- Ελλάδα- Ευρώπη-Κόσμος, ή ο πόθος της Ελευθερίας και η δύναμη της εξουσίας. Είναι κρίμα να μην εξετάζονται όλοι οι κύκλοι.

Έτσι, τα περισσότερα σχολεία απ’ ότι φαίνεται εξαντλούν αυτούς τους κύκλους με τον Διαγωνισμό της Ελληνικής Πρεσβείας, που κι αυτός φέτος ήταν πιο πολύ για την Παιδεία και τις αλλαγές του κυπριακού εκπαιδευτικού συστήματος. Πρέπει να γίνουν μαθήματα για την ταυτότητά μας, για το ήθος, για τον ελληνικό πολιτισμό, τα μνημεία, την παράδοση, την πολυπολιτισμικότητα της κυπριακής κοινωνίας, την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας, κ.α.

Ιδιαίτερα για τα παιδιά της Κύπρου που ζουν σε μια ημικατεχόμενη πατρίδα είναι χρέος μας να τους μεταλαμπαδεύσουμε την αγάπη για την πολιτιστική μας κληρονομιά που έχει συληθεί. Ας παραδειγματιστούμε από την Ελλάδα όπου μπαίνουν παρόμοια θέματα. Αν δούμε τα εξεταστικά δοκίμια στην Ελλάδα, θα παρατηρήσουμε ότι υπάρχει ποικιλία θεμάτων, όπως Παιδεία(2004), Πνευματικοί Δημιουργοί(2006), Κοινωνικός Ανθρωπισμός(2007), Παράδοση(2008) Αξία του Βιβλίου(2009) Αυτομόρφωση(2010) Διαδίκτυο(2011).

Διερωτώμαι, λοιπόν, γιατί τα εξεταστικά δοκίμια των άλλων μαθημάτων να είναι πιο δύσκολα και να προωθούν και την κριτική ικανότητα των μαθητών, και στα Νέα Ελληνικά να είναι τόσο υποβαθμισμένα και να φθίνουν χρόνο με τον χρόνο;

Θα πρέπει, επίσης, να τονιστεί ότι ναι μεν η παραγωγή λόγου θα πρέπει να αφορμάται από το δοκίμιο, όμως θα πρέπει παράλληλα να επιτρέπει στους μαθητές να αναπτύσσουν τις δικές τους σκέψεις, τους δικούς τους προβληματισμούς, να παρουσιάσουν τις γνώσεις τους και όχι να αντιγράφουν ιδέες και παραδείγματα από το κείμενο. Να ενέχει δηλαδή το στοιχείο της πρωτοτυπίας και της δημιουργικότητας. Το αναφέρει ξεκάθαρα το σεμινάριο για τους θεματοθέτες: «Επίσης, το θέμα πρέπει να «εκπηγάζει» από το άγνωστο, αλλά να μην ταυτίζεται στο περιεχόμενο με αυτά που λέει ήδη το κείμενο, διαφορετικά οι μαθητές αναμασούν τα ίδια». Αυτό έγινε στο περσινό δοκίμιο.

Αναμφίβολα, πιστεύω, ότι η έκθεση είναι το μόνο πρωτότυπο κείμενο στο οποίο θα φανεί η αξία του μαθητή, η δομή της σκέψης του, η επιχειρηματολογία του. Είναι το κατ’ εξοχήν κείμενο που δείχνει τις ικανότητες, τις δεξιότητες του, αν είναι σε θέση να εκφράσει σε συνεχή λόγο, σωστά δομημένο, εμπεριστατωμένο, την προσωπική του φιλοσοφία, την ιδεολογία του. Μόνο μ’ αυτόν τον τρόπο καταπολεμούμε την αποστήθιση, τη μηχανική απομνημόνευση, την παπαγαλία.

Επιπρόσθετα, οι γλωσσικές ασκήσεις είναι ομολογουμένως παιδαριώδεις και τυποποιημένες. Υπάρχει, ασφαλώς, η δυνατότητα να μπουν γλωσσικές ασκήσεις που να έχουν ένα επίπεδο και να είναι διαβαθμισμένες, για να μην υποβαθμίζεται συνεχώς η ελληνική γλώσσα, τη στιγμή που όλες οι ευρωπαϊκές χώρες δίνουν έμφαση στο θέμα της γλώσσας τους. Πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους ότι οι νέοι πρέπει να ξέρουν καλά τη γλώσσα τους, να έχουν πλούσιο λεξιλόγιο. Φτάνει η λεξιπενία. Γιατί δεν τίθενται ασκήσεις σχηματισμού προτάσεων, όπου θα φανεί και η ικανότητα των μαθητών να γράφουν κάτι από μόνοι τους; Ή απόδοση ξένων λέξεων στα ελληνικά ή εξήγηση λόγιων φράσεων κ.α.

Άλλη επισήμανση που πρέπει να γίνει, για να προσεχθεί φέτος από τους θεματοθέτες, είναι ότι πέρσι στη Λογοτεχνία βάλανε ως επί το πλείστον ασκήσεις τεχνικής. Μου έκανε, μάλιστα, εντύπωση ότι θεωρήθηκε ως χαρακτηριστικό της ποιητικής τεχνικής του Κώστα Μόντη η αντίθεση, ενώ δεν υπάρχει ποιητής ή συγγραφέας που το έργο του να μην έχει αντιθέσεις. Απορία, επίσης, μου προκάλεσε το γεγονός ότι η προσευχή του Άγγλου Υποπλοίαρχου θεωρήθηκε ως δάνειο από την Παγκόσμια Γραμματεία, ενώ αποσιωπήθηκε τελείως ο Αισχύλος που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά όλου του ποιήματος.

Θα ήθελα να αναφέρω το σχόλιο μιας μαθήτριας προς συνάδελφό μου, μόλις βγήκε από τις εξετάσεις.
«Κυρία», της είπε, «του χρόνου να μη βασανίζεις τους μαθητές σου με αναλύσεις των κειμένων, αφού βάζουν μόνο τεχνική». Αυτό, λοιπόν, το μήνυμα θέλουμε να δώσουμε στους μαθητές μας, ότι δηλαδή δεν χρειάζεται η ανάλυση κειμένων;

Παρενθετικά, θα ήθελα να προβώ σε κάποιες παρατηρήσεις για το διαγωνισμό δοκιμίου της Ελληνικής Πρεσβείας καθώς οι άξονες του θέματος πρέπει να έρχονται εγκαίρως στα σχολεία πριν από τα Χριστούγεννα, για να δίνεται χρόνος να προετοιμαστούμε, οι στόχοι για την ανάπτυξη του θέματος να είναι σαφείς, όπως και να δίνεται βιβλιογραφία. Φέτος, τίποτα από αυτά δεν τηρήθηκε, δυστυχώς, και γι’ αυτό και αλλάξαμε και την ημερομηνία, ενώ πρέπει ο διαγωνισμός να γίνεται την επομένη της Γιορτής των Γραμμάτων, επειδή συνάδει με το νόημά της.

Θα περιμένω να δω φέτος αν θα ληφθούν υπ’όψιν οι παρατηρήσεις εκπαιδευτικών με μεγάλη εμπειρία σ’ αυτές τις εξετάσεις, γιατί ασφαλώς αυτές τις σκέψεις τις κουβεντιάζουμε συνεχώς και με πιο έμπειρους από μας εκπαιδευτικούς που ανησυχούν για το επίπεδο του μαθήματός μας.

Είναι κρίμα τη στιγμή που στην Αμερική προωθείται Εθνικό Αναλυτικό Πρόγραμμα για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας, στα ελληνικά σχολεία της Κύπρου η γνώση της γλώσσας αυτής να υποβαθμίζεται.

Κλείνοντας την παρέμβασή μου, που γίνεται από αγάπη και έγνοια για τους μαθητές μας αλλά και για τη γλώσσα μας, πρέπει να τονίσω ξανά ότι αν θέλουμε να ανεβεί ο μέσος όρος στο μάθημα των Ελληνικών-για να μη διασύρεται ο κλάδος των φιλολόγων- πρέπει οπωσδήποτε να έχουμε διαφορετικές εξετάσεις για όσους πρόκειται να διεκδικήσουν θέση σε Πανεπιστήμιο, για να είναι και πιο δίκαιες για τους μαθητές και τις μαθήτριές μας που μοχθούν όλα τα χρόνια στα σχολεία.