Λατινικές φράσεις που χρησιμοποιούμε ακόμη

Θεωρούμε τα Λατινικά μια νεκρή γλώσσα; Και όμως αποτελούν τη βάση για πολλές σύγχρονες γλώσσες.

Πολλοί ίσως πιστεύουν ότι η συγκεκριμένη γλώσσα έχει πεθάνει. Οι παρακάτω φράσεις ωστόσο και η συχνότητα με την οποία χρησιμοποιούνται μάλλον το αντίθετο αποδεικνύουν, ότι δηλαδή, μια γλώσσα είναι ζωντανή όχι μόνο όταν μιλιέται με τη συμβατική έννοια, αλλά και όταν φράσεις της αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι τού προφορικού και γραπτού λόγου.

Οι παρακάτω λατινικές εκφράσεις χρησιμοποιούνται πολύ συχνά και σε πολλές περιστάσεις.

Vice versa: έχει προκύψει από το λατινικό "αλλάζω" ή "γυρίζω επιτόπου" και δείχνει την αντιστροφή τής σειράς κάποιου πράγματος.

Scripta manent : "τα γραπτά μένουν" (να το θυμάστε και να προσέχετε πού/τι υπογράφετε!)

Ad hoc : σημαίνει  "γι' αυτόν τον σκοπό".

Magnum opus: σημαίνει "μεγάλο έργο", χρησιμοποιείται όταν αναφερόμαστε σε καλλιτεχνικά δημιουργήματα, πίνακες, γλυπτά, μουσικά κομμάτια και υποδηλώνει το σπουδαιότερο έργο ενός καλλιτέχνη.

Bona fide: στην κυριολεξία της σημαίνει καλή πίστη, ωστόσο ο όρος έχει διαφορετικές χρήσεις σήμερα. Σε νομικό κείμενο, χρησιμοποιείται για να αντιπροσωπεύσει κάτι που παρουσιάζεται χωρίς δόλο ή εξαπάτηση, ή με άλλα λόγια κάτι που δείχνει ειλικρίνεια, εντιμότητα και καλή πίστη. Η πιο συχνή χρήση της φράσης είναι αυτή που δείχνει ότι μιλάμε για κάτι πραγματικά αυθεντικό.

Α posteriori : σημαίνει "εκ των υστέρων" και χρησιμοποιείται συνήθως ως αντίθετο του a priori που σημαίνει "εκ των προτέρων".

Sine qua non : σημαίνει "εκ των ων ουκ άνευ" 

Alter ego: αποδίδεται μεν στον Κικέρωνα, που φαίνεται όμως ότι τη δανείστηκε από εμάς τους Έλληνες και σημαίνει ένας "δεύτερος εαυτός", ένα "άλλο εγώ". Η σημασία του δεν έχει διαφοροποιηθεί ιδιαίτερα ούτε στις μέρες μας, υποδηλώνοντας τον άλλο μας εαυτό, ίσως ένα κρυμμένο κομμάτι της προσωπικότητάς μας.

Status quo: σημαίνει "η κατάσταση στην οποία" και με αυτόν τον τρόπο χρησιμοποιείται και σήμερα. Με άλλα λόγια, δηλώνει την υπάρχουσα κατάσταση ή τις τρέχουσες συνθήκες των πραγμάτων.

De facto: σημαίνει "από το γεγονός". Γενικότερα, η έκφραση αυτή, που είναι ευρέως διαδεδομένη, δηλώνει κάτι που συμβαίνει εκ των πραγμάτων, κάτι που είναι πραγματικό κι αληθινό.

De profundis : σημαίνει "εκ βαθέων" και προέρχεται από ψαλμό, χρησιμοποιείται όμως για να υποδηλώσει την ειλικρινή έκφραση συναισθημάτων.

Αudio, video, disco : στην κυριολεκτική μετάφραση σημαίνει "ακούω, βλέπω, μαθαίνω" (!)

Tabula rasa: από τις πιο γνωστές φράσεις που μαθαίνει κανείς από τα σχολικά χρόνια είναι η λατινική φράση "tabula rasa". Η έκφραση αυτή σημαίνει «άγραφος πίνακας» και δηλώνει κάποιον ή κάτι που δεν έχει επηρεαστεί ή στιγματιστεί ακόμα από τις εμπειρίες και τα βιώματά του. Συχνότερα, τα μικρά παιδιά χαρακτηρίζονται έτσι, γιατί δεν έχουν προλάβει να ζήσουν πολλά.

Mea culpa: χρησιμοποιείται όταν θέλει κάποιος να δηλώσει ότι έκανε κάποιο λάθος, ότι έσφαλε, καθώς η κυριολεκτική μετάφραση της φράσης είναι "λάθος μου".

Casus beli : σημαίνει "αιτία πολέμου" και χρησιμοποιείται μεταφορικά προκειμένου να εξηγηθεί η αφορμή, η αιτία μιας διένεξης (λεκτικής συνήθως).

Persona non grata: σημαίνει "ανεπιθύμητο πρόσωπο" και χρησιμοποιείται για να υποδηλωθεί με ευγενικό τρόπο ότι κάποιος θεωρείται ανεπιθύμητος σε κάποια περίσταση ή ακόμα κι έναν τόπο.

Honoris gratia : σημαίνει "τιμής ένεκεν". 

Lapsus linguae : σημαίνει "γλωσσικό ολίσθημα" και χρησιμοποιείται όταν λέμε κάτι λάθος αλλά υποσυνείδητα είναι το "σωστό", (κάτι σαν  το "η λανθάνουσα γλώσσα λέει πάντα την αλήθεια").

Modus vivendi : σημαίνει "τρόπος ζωής" 

In vitro: σημαίνει "σε γυαλί" δηλώνουμε οτιδήποτε δεν έχει συμβεί στο ανθρώπινο σώμα ή στο περιβάλλον. Στην πραγματικότητα, η φράση αυτή είναι πολύ γνώριμη σε μαθητές και φοιτητές, καθώς χρησιμοποιείται για να δηλωθεί οτιδήποτε γίνεται σε εργαστηριακές συνθήκες κι όχι σε φυσικό περιβάλλον.

Curriculum vitae: Στην κυριολεξία της η έκφραση σημαίνει «η ροή της ζωής ενός ανθρώπου», ωστόσο χρησιμοποιείται μεταφορικά υποδηλώνοντας τα πιο σημαντικά στοιχεία της πορείας κάποιου, τις σπουδές του, την εμπειρία του, οτιδήποτε άξιο λόγο για τη ζωή του, με δύο λέξεις "βιογραφικό σημείωμα". 

Carpe diem: η πιο γνωστή ίσως φράση των Λατινικών που έχει διατηρηθεί στα χρόνια. Αυτή η έκφραση προέρχεται από ένα ποίημα του Οράτιου και μολονότι έχουν εκφραστεί πολλές και διαφορετικές γνώμες για τη μετάφρασή της, η φράση έχει καταλήξει να αποδίδεται ως «άδραξε τη μέρα» και πολύ συχνά χρησιμοποιείται για παρότρυνση και ενθάρρυνση των ανθρώπων να ζουν τη ζωή τους στο έπακρο καθημερινά.

Veni, vidi, vici: λέγεται ότι το είπε ο ρωμαίος αυτοκράτορας Ιούλιος Καίσαρας για τη νίκη του στον σύντομο πόλεμο με το βασιλιά του Πόντου, Φαρνάκη το Β’, φράση που σημαίνει «ήλθον, είδον και ενίκησα. Η έκφραση χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να μιλήσουμε για κάτι που πετύχαμε εύκολα και χωρίς πολύ κόπο.

Sui generis : σημαίνει ιδιότροπος, ιδιόμορφος.

Pro bono:  σημαίνει "για το καλό" και στις μέρες μας χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να μιλήσουμε για κάτι που κάνουμε χωρίς χρέωση, δηλαδή δωρεάν. Συνηθέστερα χρησιμοποιείται σε νομικό κείμενο.

Et cetera: συναντάται κυρίως ως συντομογραφία, etc, στα αγγλικά κείμενα και μπαίνει στο τέλος μια φράσης για να δείξει αυτό που στα Ελληνικά γράφουμε "κτλ". Χρησιμοποιείται χάριν συντομίας όταν θέλουμε να μην μακρυγορούμε στο λόγο μας.

Thessaloniki Arts and Culture,   http://www.thessalonikiartsandculture.gr/